---

Johan Leman, 7 maart 2022

Soms is het interessant om bij conflicten een bepaald gebied met een historisch-antropologische blik te benaderen. Uiteraard kan dit in een korte blog maar heel schematisch en zeer onvolledig gebeuren. Wat we wel kunnen doen, is de enorme complexiteit van de ontstaansgeschiedenis van een natie en van een actueel conflict kort te schetsen. De historische antropologie analyseert een gebied aan de hand van de lange perioden waarop een dominant politiek regime van toepassing is geweest in het verleden (de “longue durée”) en de zwaarste traumatische conflicten die er plaats gevonden hebben. We overlopen dit even.

Oekraïne of delen ervan kenden in hun geschiedenis veel invasies: Mongolen, Russen, Polen, Zweden, Fransen (Napoleon), Duitsers (Hitler),… Dat is een algemene vaststelling. Een punt van fierheid in de verhouding tot Rusland is dat Kiev al bestaat vanaf de 4de eeuw, terwijl Moscou slechts in de 12de eeuw gesticht werd, en St. Petersburg begin 17de eeuw. Dit speelt mee in de houding van Poetin tot Kiev, dat hij historisch als de eerste belangrijke Russische stad wil zien.

Dat er zoiets als een westelijk en een oostelijk gebied in Oekraïne is geweest, is historisch-antropologisch duidelijk, met de Dnjepr als natuurlijke scheidingslijn. Het westen is overwegend Grieks-katholiek geweest. Het oosten is Russisch-orthodox, echter gespreid over 2 patriarchaten, dit van Kiev en dit van Moskou. Belangrijk is wat in de 17de eeuw gebeurd is, wanneer het oostelijk gedeelte gerussifieerd werd. In de 16de eeuw was het westelijk gedeelte Pools geworden. In de 18de eeuw werd het westers gedeelte in het Habsburgse rijk (met als centrum: Oostenrijk) opgenomen. Eind 18de eeuw werd het oostelijk deel, incl. Kiev, daarentegen, na russificatie door Rusland ingenomen.

Dan komen we in het begin van de 20ste eeuw. In 1922 werd Oekraïne, erkend als natie (door Lenin en nadien bevestigd door Stalin) onderdeel van de USSR. Dit is iets wat Poetin een historische vergissing noemt van Lenin. Stalin aanvaardde Oekraïne als natie, maar echter als een vazalstaat en hij maakte het gebied voorwerp van meedogenloze uitbuiting. In 1929-1931 leidde dit tot de holodomor, een hongersnood die miljoenen doden maakte onder de Oekraïners. Wellicht als gevolg van die langdurige verdrukking door de sovjets, verwelkomden heel veel Oekraïners in 1941 de Duitsers en het nazisme als bevrijders, wat na de oorlog opnieuw tot zware bestraffingen leidde door Rusland. Het is ook waar dat er in Oekraïne tijdens WWII een zware jodenvervolging plaats gevonden heeft. Men kan dit niet loochenen, maar het was iets wat wel meer gebeurde in Oost-Europa. In 1953 overlijdt Stalin. De USSR compenseert het jarenlange aangedane leed door in 1954 de Krim aan Oekraïne te schenken.

In 1991 werd Oekraïne onafhankelijk, en op zeker ogenblik hebben Poetin en zijn “inner circle” rond hem blijkbaar besloten om eerst de Krim terug te nemen… en nu is het zien wat hij uiteindelijk zelf nog bijkomend wenst te veroveren. Ik kan me voorstellen dat hij meerdere plannen heeft, waarbij de vraag rijst hoeveel hij ervan per se gerealiseerd wil zien: terugname van de meest gerussifieerde provincies? Terugname van het oosten inclusief Kiev? Terugname van alles? Méér?

Twee lessen die doen nadenken: 1. Sommige trauma’s in het verleden leiden gemakkelijk tot nieuwe trauma’s… en de vraag is hoe aan zo’n vicieuze cirkel een eind kan gemaakt worden; 2. al is het christendom overwegend aanwezig in Oekraïne (en ook in Rusland), de instellingen die dit christendom structuur geven, zijn niet bij machte om de leer van christelijke broederschap en naastenliefde onderling, en al zeker niet tegenover het Kremlin zo sterk te laten doorwegen dat een bloedige onderlinge broeder- en zusterstrijd geen kans maakt. Een droevige geschiedenis.

Terug